Advies aan de commissie voor nieuw beleid schuldhulpverlening 2020-2023

Alice Vermeer is verzocht om als raadsrapporteur de commissie te adviseren over het beleid Schuldhulpverlening. Het onderstaande advies is gepresenteerd aan de commissie. 

Beste leden van de commissie Presentaties

Er zijn grote regio's waarbij gemeenteraden bij het bespreken van gemeenschappelijke regelingen een rapporteur sturen die advies uit brengt aan de raad.
Maar het kan ook een advies zijn voor de raad betreffende de begroting, de raad kiest een raadslid of meerdere raadsleden met kennis over een specialistisch vakgebied of met die specifieke expertise. Bijkomend voordeel: niet iedereen hoeft zich te verdiepen in de soms grote hoeveelheid stukken en teksten.
Een rapporteur is geen politiek instrument, maar werkt in het belang van de gehele raad.
De rapporteur kan ook wisselen per beleidsonderwerp en/of gemeenschappelijke regeling.

Ik heb begin dit jaar een oriënterend gesprek gehad met Peter van der Wurff, Paul Roodink, Eelco Blanken en Ronald om te kijken wat er nu precies verwacht wordt van een raadsrapporteur en hoe de rollen verdeeld moeten zijn. Ik wilde niet op de stoel van de ambtenaar gaan zitten en ook niet die van de wethouder. Gekeken naar de methode die ik wilde gebruiken voor het schrijven van een advies en welk beleid zich goed leent om een advies te schrijven. Het moet aan de voorkant sturing geven aan een nieuw te ontwikkelen beleid.
Daarna heb ik een aantal keer een vraaggesprek gehad met Paul en Eelco en het concept advies ook besproken met wethouder Borgonjen. Ik wilde weten of het advies ook leidt tot nieuwe inzichten. Inmiddels heeft de Corona ervoor gezorgd dat sommige informatie inmiddels alweer achterhaald is.

Ik heb gekozen voor de Methode-Duisenberg, deze methode, oorspronkelijk ontwikkeld bij het behandelen van de begroting) heeft een standaard vragenlijst die gebruikt kan worden bij verschillende vraagstukken.

Zes hoofdvragen:
Wat is het beeld van het beleidsterrein op hoofdlijnen?
Welke doelen zijn gepland/behaald?
Welke prestaties zijn gepland/geleverd?
Wat gaat het kosten/heeft het gekost?
Wat is het oordeel over de rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid?
Welke conclusies en aanbevelingen heb ik (als rapporteur aan de commissie)?

In de bijlage van het advies worden deze vragen allemaal beantwoordt.

Integrale schuld dienstverlening Westvoorne maart 2020
Dit advies is gebaseerd op het lezen van de voorgaande beleidsstukken schuldhulpverlening en de informatie die verkregen is van het team WIS, Werk, Inkomen & Service van de gemeente Westvoorne. In de bijlage van dit advies is de onderbouwing bijgevoegd.

Advies aan de commissie IZ, nieuw beleid schuldhulpverlening 2020-2023
De gemeente is binnen de schulddienstverlening verantwoordelijk voor het minnelijk traject, oftewel de gemeentelijke schulddienstverlening. Gelet op de procedures die gevolgd worden en het maatwerk dat geboden wordt, kan er geconstateerd worden dat als inwoners uit Westvoorne met schuldenproblematiek weten waar zij terecht kunnen, er adequaat gereageerd kan worden op een hulpvraag. Echter de afdeling geeft aan dat het bereiken van inwoners met schuldenproblematiek lastig blijft: "de schaamte is vaak groot." Het belang om deze mensen te helpen is enorm, omdat schulden en financiele problemen kunnen leiden tot psychische klachten en andere gezondheidsproblemen. Het preventie team dat aanwezig is in onze gemeente, beschikt over voldoende basiskennis en vaardigheden.
Er is In Westvoorne veel aandacht besteedt aan voorlichting aan inwoners, op scholen, het verspreiden van brochures en informatie via de kranten. De afdeling geeft aan dat er desondanks winst te behalen valt in het bereiken van meer mensen in Westvoorne die mogelijk hulp nodig hebben bij financiele problemen en ook bij het 'nazorg traject'.

Er is lokaal en landelijk veel informatie te vinden over de schuldhulpverlening. Het ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid heeft twee onderzoeken laten verrichten: het rapport 'schuldverlening nader bekeken' en een 'nota van bevindingen'. In de conclusie van deze rapporten wordt bevestigd dat de schulden van klanten die de fase van de uitvoering van een schuldregeling bereiken, doorgaans ook opgelost worden. In die zin is de uitvoering adequaat te noemen, zoals ook in Westvoorne geconcludeerd kan worden. Het onderzoek laat echter ook risico's tijdens de uitvoering zien, die voor de klant demotiverend kunnen werken of die ertoe kunnen leiden dat in de toekomst opnieuw schulden ontstaan. Het verlenen van goede nazorg is dan ook noodzakelijk.

De overheid komt ook met maatregelen, zo is er een landelijk escalatieteam Noodstop Boetes opgericht, waarbij mensen met vele openstaande boetes een rustpauze krijgen om het verder oplopen van schulden tegen te gaan. En jongeren kunnen bijvoorbeeld in 'gijzeling' genomen worden, om verplicht mee te werken aan een oplossing voor hun financiele problemen, deze kunnen ontstaan door bijv. het gemak waarmee jongeren bestellingen doen bij webshops, rood kunnen staan op rekeningen en het gebruik van de creditcard.

Coronacrisis
Door de huidige corona crisis ervaarde bijna 20% van de Nederlander in maart een inkomensterugval als gevolg van de coronacrisis. 21% verwacht die terugval ook in april. Onder hen zijn vooral jongeren 18-25 jr., zelfstandigen en flexwerkers. Het grootste deel van hen verwacht een inkomensdaling tot maximaal 30%.
Het kabinet ondersteunt voedselbanken.
In vervolg op de oproep van de Armoedecoalitie en een motie om de 'meest kwetsbaren' extra te beschermen, roept staatssecretaris Van Ark schuldeisers op om coulant te zijn. Het CJIB draagt deurwaarders op tijdens de coronacrisis zo veel mogelijk te zoeken naar 'minnelijke oplossingen'. Wie een boete niet kan betalen, kan uitstel van betaling krijgen. Bestaande betalingsregelingen kunnen worden verlaagd of tijdelijk gestopt.

Opnemen in het beleid schuldhulpverlening 2020-2023:

Paragraaf 'Coronacrisis', zie website 'maatregelen rond armoede en schulden'.
In beleid opnemen, mogelijk extra steun aan voedselbank. Zij hebben last van het hamsteren. Beleid voor zzp'ers nu aankloppen bij de gemeente.
Maken klanten vanwege de corona-bestrijding nieuwe schulden? Zet een bemiddeling om in een saneringskrediet, adviseert de NVVK. Laat een inkomensterugval niet leiden tot beëindiging van een schuldregeling.
Ga het gesprek aan met lokale schuldeisers, zoals woningbouwcorporaties en deurwaarders.
Lees de uitgebreide lijst met FAQ's over coronavirus op VNG.nl.
Verspreid de speciale corona-editie van de online Nibud-Geldkrant.
Attendeer bewindvoerders en vrijwilligers op de e-learning omgaan met zorgverzekeringsschulden. Lees hoe het zit met zorgverzekering en Corona.

Maar liefst 46% van de werkgevers krijgt te maken met loonbeslag. En meer dan de helft van alle Nederlandse werkgevers (62%) heeft te maken met personeel met financiële problemen.
Er is beleid nodig voor specifieke doelgroepen, zoals voor werknemers met armoede en schulden.
Hoe kunnen zij bereikt worden, denk aan voorlichting via de werkgevers.
Wat is het beleid hierin van de gemeente Westvoorne zelf als werkgever.
Zijn er meer specifieke doelgroepen te noemen die vanuit overheidsonderzoek en landelijke trends aandacht behoeven.

Jongeren
Naarmate jongeren ouder worden, komen ze vaker geldtekort. 37% van de mbo'ers van 18 jaar en ouder heeft momenteel een schuld. Eén op de vier heeft betalingsachterstanden.
Beleid opstellen voor jongeren tot 27 jaar. Jongeren hebben vaak nauwelijks tot geen afloscapaciteit. Het belemmert jongeren met schulden om een toekomst op te bouwen.
Bereik is mogelijk vanuit signalen van familie, vrienden, vanuit scholen, werkgevers en het gebiedsteam Westvoorne. De schulddienstverlening voor jongeren vraagt om een specifieke aanpak. Ze hebben ambities, dromen en toekomstverwachtingen.

Nazorg
Nazorg is net zo belangrijk als de hulp tijdens de schuldsanering, het advies ten aanzien van nazorg is om beleid hierop specifiek te beschrijven en daarbij de input van ervaringsdeskundigen te gebruiken.

Overleg met ketenpartners
Het continueren en indien nodig intensiveren van een overleg met (lokale) betrokken partners, denk hierbij aan het CJG, het woonbedrijf, de voedselbank etc. zodat signalen op tijd opgepakt kunnen worden. Het gezin moet integraal meegenomen worden bij een hulpvraag, ook gezinsleden vanaf 18 jaar die nog thuiswonend zijn.

Methode
Onderzocht moet worden welke (gemeentelijke proactieve) methodes passen bij de problematiek van Westvoorne. Bekijk de effectiviteit van methodes. In een aantal grote steden wordt bijv. een beleid gevoerd waarbij het overnemen van schulden/kwijtschelding van schulden tot de mogelijkheden behoort. Mogelijkheden voor maatwerk beschrijven: bijzondere bijstand, kortingspas, vormen van dagbesteding etc.

Toekomst
De aandacht voor inwoners die zich melden met financiele problemen en het maatwerk dat nu geboden wordt, draagt veel bij aan het uiteindelijk oplossen van de financiele problemen. Ik adviseer de commissie om ook na de herindeling het gebiedsteam specifiek voor Westvoorne te behouden en deze optie verder uit te werken bij het schrijven van nieuw beleid voor de schuldhulpverlening.

Alice Vermeer
Raadslid Gemeente Westvoorne

Bijlage bij het advies Schuldhulpverlening van raadsrapporteur:

Wet en regelgeving
Per 1 juli 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (hierna: Wgs) van kracht. Het belangrijkste uitgangspunt van de Wgs is een integrale aanpak van de schulddienstverlening. Er moet aandacht zijn voor de financiële problematiek van de schuldenaar, en voor de eventueel daarmee samenhangende psychosociale problematiek. De gemeente moet activiteiten organiseren op het gebied van preventie en nazorg. Met de Wgs hebben gemeenten expliciet de verantwoordelijkheid om schulddienstverlening uit te voeren.
Vanaf 1 april 2017 is het Besluit breed moratorium van kracht. Hiermee wordt invulling gegeven aan artikel 5 uit de Wgs.
In het Besluit breed moratorium wordt geregeld dat voor schuldenaren die zijn toegelaten tot gemeentelijke schuldhulpverlening door het college bij de rechtbank een afkoelingsperiode kan worden aangevraagd voor het stabiliseren van hun financiële situatie.
Het betreft een afkoelingsperiode van maximaal 6 maanden waarin alle schuldeisers zich dienen te onthouden van verhaal en executie.
De gemeente is binnen de schulddienstverlening verantwoordelijk voor het minnelijk traject, oftewel de gemeentelijke schulddienstverlening. Als een minnelijk traject niet slaagt of niet haalbaar blijkt, is er de mogelijkheid om via de rechter een uitspraak op grond van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) te krijgen. De rechter spreekt het persoonlijk faillissement van de schuldenaar uit, waarna een wettelijke schuldsanering volgt onder toezicht van een door de rechter toegewezen bewindvoerder. Echter, het is pas juridisch mogelijk om het WSNP te treffen als er eerst een poging is gedaan om een minnelijke regeling te treffen (uitzonderingen daargelaten).
Ondersteuning bij een problematische schuldsituatie is niet onvoorwaardelijk. Om deze reden zijn er beleidsregels schulddienstverlening Westvoorne opgesteld. Alle natuurlijke personen woonachtig in de gemeente Westvoorne van 18 jaar en ouder kunnen zich melden bij schulddienstverlening.

Wat is het beeld van het huidige beleidsterrein op hoofdlijnen?
De gemeente is de regisseur binnen de schulddienstverlening en vervult de taken van de frontoffice en is het eerste aanspreekpunt voor schuldenaars. De gemeente kan financiële problemen signaleren bij het inloopspreekuur, maar ook ketenpartners spelen een rol bij signalering. De gemeente werkt bij de schulddienstverlening samen met diverse ketenpartners, waaronder met name de Kredietbank Rotterdam, de (vrijwillige) budgetcoaches en het algemeen maatschappelijk werk. Een deel van de schuldmeldingen komt via de maatschappelijk werker bij de klantmanager of de gemeente ontvangt bijvoorbeeld van het woonbedrijf meldingen over huurachterstanden. Door het creëren van een gebiedsteam voor de toegang van zorg en ondersteuning, is het pakket aan dienstverlening verbreed, en ligt schuldenproblematiek in het vizier bij de gehele toegang. (Er moet daarom afstemming zijn tussen relevante beleidsterreinen, zoals de Participatiewet en de Wmo.)

De visie steunt op vier uitgangspunten:
De schuldenaar is probleemeigenaar; schulden ontstaan zelden als gevolg van één oorzaak, een aantal mensen beschikt niet over voldoende vaardigheden om de financiën goed te regelen.
Het schuldenpakket, de motivatie, vaardigheden en gedrag van de schuldenaar bepalen het maximaal haalbare resultaat; de oplossing van de schulddienstverlening bestaat niet in alle gevallen bestaat uit een schuldenvrije toekomst.
Dankzij een integrale aanpak heeft schulddienstverlening een duurzaam effect; Financiele problemen staan doorgaans niet op zichzelf. Bij een groot deel van de schuldenaren is er naast een financieel probleem ook sprake van daarmee samenhangende psychosociale problemen. Daarnaast kan het hebben van schulden ervoor zorgen dat het niet mogelijk is om inkomen uit arbeid te genereren, kinderen een stabiele opvoeding te geven en maatschappelijk actief te zijn.
Preventie en nazorg
Door aandacht voor preventie en nazorg wordt het (opnieuw) ontstaan van schulden voorkomen. Vroege signalering van financiële problemen is belangrijk om tijdig in te kunnen grijpen. In een vroeg stadium zijn problemen immers nog relatief eenvoudig op te lossen.

Uitvoering
Klantmanagers (frontoffice) verrichten de telefonische contacten, geven voorlichting, nemen de documenten in en controleren daarvan de volledigheid, verwijzen schuldenaars door naar de juiste ketenpartner en bieden nazorg aan. Zij doen dit in de rol van coach/ schuldhulpverlener. Nadat de schuldenaar zich heeft gemeld voor schulddienstverlening laat de klantmanager de schuldenaar een gespreksverslag of verklaring ondertekenen. Daarin staat aangegeven dat de schuldenaar vanaf dat moment in ieder geval zijn vaste lasten gaat betalen (huur, energie, water en zorgpremie). Bij motivatie en gedrag wordt onderscheid worden gemaakt in de klantprofielen: willers/ niet- willers en kunners / niet-kunners. De schuldenaar mag verwachten dat de gemeente Westvoorne rekening houdt met zijn specifieke omstandigheden en zoveel mogelijk maatwerk levert.
Speerpunten beleidsperiode 2017-2020
• Aan preventie en nazorg op het gebied van schulden en schulddienstverlening is nog onvoldoende aandacht gegeven. Oorzaak: de beperkte capaciteit en de vele ontwikkelingen in de afgelopen periode binnen het sociaal domein.
• Het laagdrempelig aanbieden van budgetcursussen, workshops en (vrijwillige) budgetcoaches.
• Het monitoren in de komende periode van de schuldenaren en gegevens inventariseren. Hiermee kan de voortgang en kwaliteit van de schulddienstverlening beter inzichtelijk gemaakt worden.
• Afspraken maken met het gemeentelijk woonbedrijf over het rapporteren van huurachterstand en/of achterstand in betaling van gas/water/licht.
Doelen:
Een integrale aanpak van de schulddienstverlening. Dat wil zeggen dat er in het aanbod van de schulddienstverlening niet alleen aandacht is voor de financiële problematiek van de schuldenaar, maar ook voor de eventueel daarmee samenhangende psychosociale problematiek.
Het bieden van maatwerk bij een schuldsituatie.
Voorkomen dat kinderen in armoede opgroeien omdat ouders problematische schulden hebben. De ontwikkeling van kinderen kan ernstig worden verstoord door een stressvolle thuissituatie veroorzaakt door schulden en andere problemen die of ten grondslag liggen aan het ontstaan van schulden (verslaving, verstandelijke beperking) of juist ontstaan zijn door het hebben van schulden (stress, agressie, verwaarlozing).
Geplande doelen:
Monitoring, in de afgelopen vier jaar is, door gebruik te maken van diverse ondersteunende formulieren, bijgehouden wat er op het gebied van schulddienstverlening heeft gespeeld.
Duidelijkheid krijgen hoeveel inwoners van de gemeente daadwerkelijk financiële problemen hebben of kans lopen op problematische schulden. Het vinden en bereiken van armoede. De huidige cijfers betreffen de inwoners die hulp hebben gezocht bij de gemeentelijke schulddienstverlening.
Voorlichting en preventie via de gemeentelijke website en het organiseren van voorlichtingsactiviteiten bij het basis- en voortgezet onderwijs.
Een budgetcursus of –workshop bieden aan mensen om hun financiële zelfredzaamheid te behouden en zich zo te gedragen dat zij hun financiën op orde houden.
Hulpvragers actief benaderen om te bezien of (meer) ondersteuning gewenst is.
Behaalde doelen 2017-2020: prestatie indicatoren (dit gevraagd aan de afdeling)
Voorkomen van wachttijden
'Er zijn geen wachttijden. Iedereen kan terecht op het dagelijkse spreekuur van team W.I.S. Het is vaak lastig om een aanvraag helemaal compleet te krijgen. (O.a. de BKR-verklaring, een overzicht van alle schulden, inclusief de ontstaansdatum en de redenen) Hiervoor wordt vaak de budgetcoach (de gedetacheerde maatschappelijk werker van Kwadraad) ingezet.
De Kredietbank Rotterdam gaat aan de slag als de aanvraag compleet is. Zij hanteren de afhandelingstermijn van de NVVK (Nederlandse Verenging voor Volkskrediet) van maximaal drie maanden voor de inventarisatie, analyse en advies. Daarna wordt het of een minnelijk traject, of een WSNP -traject, of een afwijzing. Dit laatste komt in de praktijk nauwelijks voor. Tegen een afwijzing staat bezwaar en beroep open.'

Stabilisatie van de schuldsituatie
Om een schuldsituatie te stabiliseren is vaak een bewindvoerder nodig: "ook hier heeft de budgetcoach een rol in. Hij zorgt voor de aanvraag bij de Rechtbank voor bewind voering en gaat ook vaak mee naar de zitting." 'Gedurende de aanvraag van bewind voering, maar ook gedurende het traject van schuldhulpverlening zetten schuldeisers vrijwel altijd de incasso op hold en wachten de ontwikkelingen af. De verregaandste vorm van innen van een vordering is woninguitzetting en afsluiten van gas-, licht en water. Mocht dit aan de orde zijn dan kan de schuldenaar, maar ook de gemeente, een moratorium aanvragen bij der Rechtbank. De rechter kan een wettelijk rustperiode van maximaal 6 maanden opleggen. De schuldenaar kan dan niet de woning worden uitgezet of worden afgesloten van gas, licht en water.'

Duidelijke verwachtingen scheppen
'Aan de poort' wordt eerlijke en duidelijke informatie verstrekt over schuldhulpverlening. Schuldhulpverlening is niet vrijblijvend, ook van de schuldenaar wordt veel verwacht. Er moet bijv. meer inkomen worden verworven, er mogen geen nieuwe schulden gemaakt worden, een auto moet worden verkocht etc. Ook wordt duidelijk uitgelegd wat bewindvoering nu precies inhoudt. (het moeten rondkomen van weekgeld, niets zelf meer mogen ondertekenen e.d.).
Vaak is er geen keus. Na 36 maanden 'afzien' kan iemand eindelijk weer met een schone lei beginnen. Daarna kan ook een verzoek worden ingediend bij de Rechtbank om opheffing van de bewindvoering.'

Voldoen aan de WGS

De gemeente Westvoorne voldoet aan de WGS.

Bieden van maatwerk
'De afdeling WIS biedt zeker maatwerk. Bij schuldenproblematiek spelen vaak andere problemen zoals als verslaving, werkeloosheid, gezinsproblematiek en psychiatrie. Ook zijn er inwoners met een licht verstandelijke beperking die hun leven niet of nauwelijks op de rit krijgen/ houden. Maatwerk is bijvoorbeeld het vinden van werk of dagbesteding, het inzetten van MEE, Pameijer, Antes e.d., het is ook belangrijk om contact te blijven houden en te monitoren.'

Welke prestaties zijn geleverd?
'Het gebiedsteam Westvoorne met Hellevoetsluis gaat steeds meer vorm krijgen. Er worden er verbindingen gelegd tussen de WMO, de Jeugdwet en de Participatiewet. Er wordt met een brede blik naar een hulpvraag gekeken, dit door zowel de consulenten Werk en Inkomen, de zorgregisseur en de (bij de gemeente gedetacheerde) algemeen maatschappelijk werker. Als een inwoner een uitkering aanvraagt, wordt er altijd gekeken naar de mogelijkheden van bijzondere bijstand en voorliggende voorzieningen; maar ook naar eventuele problemen op het gebied van huisvesting, financiën e.d.
Indien nodig wordt direct de zorgregisseur of de algemeen maatschappelijk werker in stelling gebracht en deze kan vaak letterlijk direct aanschuiven bij een gesprek.
De gemeente ontvangt van energieleveranciers meldingen van achterstand in betaling van het termijnbedrag. Deze inwoners worden aangeschreven met het aanbod voor (schuld-hulpverlening. Met Evides zijn aparte afspraken gemaakt.

Er zijn afspraken gemaakt met het gemeentelijk Woonbedrijf. Als er een huurachterstand is van één maand, wordt al (schuld)-hulpverlening aangeboden. Als er geen reactie komt en de achterstand blijft bestaan, dan wordt de huurder uitgenodigd voor een gesprek met de woonconsulent en de zorgregisseur. Bij een dreigende woninguitzetting gaat de zorgregisseur altijd op huisbezoek. Als de huurder niet aanwezig is, wordt een bericht achtergelaten met het verzoek contact op te nemen. Komt er geen reactie dan volgt er nog een huisbezoek. Woninguitzettingen komen nauwelijks voor. Bij een woninguitzetting is altijd hulpverlening aanwezig en wordt er voor eventuele noodopvang gezorgd. Bij een dreigende woninguitzetting door Maasdelta, de Catharina Stichting en Vestia wordt de gemeente altijd tijdig geïnformeerd zodat een hulpverleningstraject gestart kan worden.'

Wat gaat het kosten/heeft het gekost?
In de afgelopen jaren zijn aan bewind voering de volgende kosten geboekt voor schulddienstverlening: 2017-2020 € 40.000 euro. Een aantal kosten (bijvoorbeeld kosten die gemaakt worden voor personen met een bijstandsuitkering en een re-integratieverplichting) kunnen ook ten laste worden gebracht van het participatiebudget. Vanwege de nadruk op voorlichting is het aannemelijk dat het aantal aanmeldingen voor de gemeentelijke schulddienstverlening zal toenemen.

Wat is het oordeel over de rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid?
Het aantal aanvragen in 2019 voor hulp bij schulden was 9. Hiermee is het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening toegenomen in 2019 t.o.v. 2018. Het aantal aanvragen voor levensonderhoud is hoger dan 2018. Er zijn 150 inwoners met een bijstandsuitkering.
Het is reëel te veronderstellen dat er meer mensen zijn met problematische schulden, de ervaring van de afdeling is dat de schaamte om hulp te vragen is heel groot is. Een problematische schuld kan een belemmering zijn om te participeren in de zin van volwaardig deelnemen aan de samenleving.
Daarom is het heel belangrijk om deze mensen te bereiken.